Kuşadası İlçesi, Hacı Feyzullah Mahallesinde bulunan Güvercinada Kalesi, Kuşadası Körfezinin ağzında limanı koruyan bir konumda yapılmıştır. Geçmişi birkaç yüzyılı aşan kıyı kentlerinin çoğunda olduğu gibi Kuşadası’nda da denizden gelebilecek saldırılara karşı bir kale inşa edilmiştir. Limanı koruyan coğrafi konumundan dolayı kale bugün Güvercin ada olarak anılan ve 1950'lerin sonunda bir mendirekle karaya bağlanmış olan ada üzerine inşa edilmiştir. Geçmişte başta güvercinler olmak üzere adada çok sayıda kuş bulunması, Güvercinada ve Kuşadası isimlerinin kökenleri hakkında bize fikir vermektedir.

Tarihi

Bizans döneminde ScalaNouva adıyla anılan Kuşadası’nda denizden gelebilecek saldırılara karşı adacık üzerinde bir kale inşa edilmemişti. 1390 yılında Osmanlı idaresine giren kent, 1402 de Timur tarafından alınmış ve  Fetret dönemi sona erince tekrar 1413 yılında Çelebi Mehmet tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. Kuşadası’nın kaza merkezi olarak bağlandığı Sığla livası, Anadolu eyaletinin sancakları arasında yer alınca “Tersane hassı" olarak “Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaletine-Kapudan Paşa Eyaletine" bağlanmıştır. 1534 yılında kurulmuş  ve ilk beylerbeyi Barbaros Hayreddin Paşa olmuştur. Hızır Hayreddin Paşa olarak bilinen bu büyük Türk Denizcisi  bugünkü Güvercin ada olarak tanımlanan iç kaleyi ve şehir cephaneliğini yaptırmıştır. 1613 yılında sadrazam ve damat Konevi Mehmet Paşa’ya temlik olarak verilen Kuşadası adeta yeniden kurulmuş, Mehmet paşa güvercin ada kalesini tamir ettirdiği gibi, kente içinde hamam, cami, medrese, iç kale, han, imarethane ve vb yapıları olan büyük bir “külliye" inşa ettirip kendi adına vakfiye kurmuş, bazı dükkanları vakfiyeye bağışlamış ve Kuşadası iskelesini tamir ettirmiştir. 1671 tarihinde Kuşadası ve çevresini ziyaret eden meşhur Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Kuşadası Güvercin ada kalesi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir. Daha sonra subaşı İlyas Ağa tarafından şehrin dış surları ve kale çevresindeki surlar tamir ettirilmiştir. 1826-1827 miladi tarihine denk gelen bu onarım Kuşadası’nın 1821 Mora isyanından Güvercin ada kalesinde yol açtığı tahribatları onarmak ve Samos tarafından gelebilecek korsan saldırılarına karşı kenti korumak amacıyla yaptırılmıştır. 1834 yılında tekrar onarımdan geçirilen kale güçlendirilmiş ve 1957 yılında bir mendirekle karaya bağlanmıştır.2013 yılında Kuşadası Belediyesinin yaptığı ve Aydın Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu tarafından röleve ve restitüsyon projesi onaylanan ve Aydın Valiliği İl Özel İdaresi tarafından ödenek verilen Güvercin ada kalesi surları tamir ettirilmiş ve kale içinde bazı yapılar onarılarak esaslı bir düzenleme yapılmıştır. Yine Kuşadası belediyesi tarafından hazırlanan başka bir proje ile iç düzenlemesi yapılmakta ve yakın zaman içerisinde ziyarete açılma planları yapılmaktadır.

Kale kitabesi

Osmanlıca kitabe metin  aruz vezniyle Mefailün/Mefailün  kalıbıyla şu şekildedir.

Bi-hamdillah tamam oldu, bu hısnıninşaası hem

Gelüp taşı Yılancu’dan, karar itdi bunca hem

Taş menzil horluktadır, gark-ı derya emvac hem

Kimse bilmez türab iken kala-i sultan oldı hem

Anın banisidir İlyas, karin-i hızır kerim hem

Her umurda tevekkeldir, ol gani rahman hem

Ola dareynde selamet, beka-ı nesl-i ihsan hem

Ere şanında maksudu, haşr-ı cennetdebürhan-ı hem

Dedim tarihini meab, çıkdı bir dürr-i meanı hem.

Hicri 1242/ 1828

Günümüz Türkçesi ile

Allaha hamdolsun. Bu kalenin inşası tamam oldu. Taşları Yılancı’dan geldi ve bu kalede kullanıldı. Alt tarafta deniz dalgalarının dövdüğü bir taş konak vardı. Burası kimsenin bilmediği boş bir çıplak toprak iken Sultan kalesi oldu. Onun banisi şerefi Hızır’ın dostu olan İlyas ağa’dır. O her işinde gani rahman olan Allah’a güvenip tevekkül etmiştir. Allah onun ihsanını ve neslini ebedi kılsın ve her iki cihanda selamet içinde olsun. Cennete girmekte onun delili olsun ve yüce gayesine ersin. Tarihi sığınacak yer olarak söyledim ve bir manalar incisi çıktı. Miladi 1826.