Aydın Kazasında Rum ve Ermeniler

Aydın Ermenilerine ait ilk kayıtlara 1598 tarihinde, 13 Ermeni'nin bir vergi tahsilatı nedeniyle açtığı mahkemenin tutanaklarında rastlamaktayız. Anadolu'nun farklı şehirlerinden gelen Ermeniler, Aydın’ın batısındaki Acemyan mahallesinde toplandılar. Kilise ve mekteplerini açıp kültür kurumlarını oluşturdular.

Apostolik Ermeniler ilk kiliselerini 1638'de inşa ettiler. Bu kilisenin yıkılmasının ardından 1833'te Surp Asdvadzadzin Kilisesi yapıldı.1874'te kilisenin bir odasında başlattıkları eğitim çalışmasını, kilise avlusunda inşa ettikleri Surp Krikor Lusavoriç Okulu'nda sürdürdüler.1903'te bu okulda bir öğretmen, 13 erkek ve 13 kız öğrenciye ders veriliyordu. Ayrıca, Ermeni kızların bir bölümü de Fransız rahibelerin okulunda eğitim görüyordu.

Kilise avlusu, aynı zamanda mezarlık olarak da kullanılıyordu, ancak buraya defin yasağı getirilmesiyle yeni mezarlık alanı kilisenin arkasında bir tepe oldu.

Ermeniler, Aydın'da bir okuma salonu, önemli el yazmalarının ve pek çok tiyatro eserinin bulunduğu bir kütüphane de açtılar. Aydın Katolik Ermeniler açısından da önemli bir sancaktı. Apostolik ve Katolik Ermeniler arasında sancılı ilişkiler biraz sakinleştiğinde, Venedik'e bağlı Mıxitaristler 1853'te burada bir okul ve şapel açtılar. Aydınlı Ermenilerin ana uğraşıları ve geçim kaynakları, dericilik ve dokumacılıktı. Aydın’da 19.yüzyılın sonunda en çok 80 aile, yani yaklaşık 500 kişilik bir Ermeni nüfusu yaşamaktaydı. Şehrin batısında yer alan Ermeni Mahallesi, Müslüman mahallelerinden Tabakçay'la ayrılmıştı. Taş ve ahşap karışımı mimari, şehrin bu kısmına müreffeh bir görüntü veriyordu.

Fotoğraf: Mıxitaristler

İzmir Ermenileri: Ege Kıyılarının Yitip Gitmiş Sakinleri

Aras Yayıncılık; 1. basım (19 Nisan 2017)

Zakarya Mildanoğlu

1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermeniler

Raymond H. Kévorkian, Paul B. Paboudjian

SURP ASDVADZADZİN KİLİSESİ

Boyacıönü’nü bilmeyeniniz yoktur.

Buradaki rahmetli Nuri amcanın meşhur Rose Pansiyonu’nu ise Kuşadası efsanelerindendir.

Aslanlar Caddesi ile Güzel sokağın kesiştiği köşe başındadır. Fotoğrafta soldaki kırmızı pencereli bina.

1900’lü yılların başına kadar Kuşadası’nda yaşayan Ermenilerin küçük kilisesi işte bu Rose Pansiyonun olduğu köşe başındaymış. Ne zaman kurulmuş, ne zaman yıkılmış tarihi bir tespitimiz yok.

1900 yılındaki son papazının Hovsep Kostegyan olduğunu öğrenebildik.

Surp Asdvadzadzin isminin Türkçe anlamı Aziz Meryemana Kilisesi demek.

Kuşadası’nda hiçbir zaman kayda değer sayıda Ermeni yaşamamış. Az sayıda olmalarına rağmen genelde sanatkârlık isteyen işlerle uğraşmışlar. Sanırım bu civardaki eskiden kalma pek çok evin inşasını bu Ermeni ustalar yapmıştır. Tabii, bizimkisi tahminden öte bir şey değil.

Nihayetinde Surp Asdvadzadzin Kilisesi’de Kuşadası Yerel Tarihi’nde yerini aldı.

Sakın ha, bazı keskin takipçilerimiz bana bunu hatırlatmana gerek var mıydı diye hayıflanmasın. Bu hususu zaten Ermeniler biliyor. Ben Kuşadalılar öğrensin diye buraya koydum. Yoksa yıllar boyunca bu sokaktan geçenlerin bile bundan haberi olmayacaktı. Sanırım burada uzun yıllarını geçiren İbrahim Yılmazlar ağabeyin bile bundan haberi yoktur.

Aya Yorga Rum Ortodoks Kilisesi, Kuşadası, Aydın... 1915.

Söke'de Rum ve Ermeniler

Rumlar: Kaza merkezi Sokia Büyük Menderes Nehri'nin yakınında, Aydın'a 54, İzmir'e 120 km mesafede verimli bir ovanın ortasında kurulmuştu. Yerli nüfusu Samos, Epir, Rumeli ve Girit'ten Rum ve 1897 Savaşı'ndan sonra Girit'ten ana dilleri Rumca olan Müslüman göçmenler katıldı.20.yüzyılın başlarında 5.000 Rum, 6.500 Müslüman, az sayıda Musevi, Ermeni ile Arap mahallesinde yaşayan 50 hane Sudanlı zenciden oluşuyordu.

Zeytin pamuk, hububat ekimi yapılan yerleşimde meyankökü işleyen Amerikan sermayeli Forbes Fabrikası İzm…

Aydın’ın Nazilli ilçesinde 17. yüzyıla ait Ermeni mezarları bulundu

Aydın’ın Nazilli ilçesinde eski Polis Okulu arazisinde Millet Bahçesi inşaatı için başlatılan temel kazıları sırasında iki mezar kapağına rastlandı. Görevliler mezar kapaklarını fark edip, yetkililere haber verdi. Olay yerine gelen Aydın Müze Müdürlüğü görevlileri ve Nazilli Belediyesi ekipleri bulunan mezar kapakları üzerinde incelemelerde bulundu.

Yetkililer, mezarların 17.yüzyılda Nazilli'de yaşayan iki Ermeni'ye ait olduğu yönünde görüş belirtti.

Üstünde Ermenice yazılar bulunan eserler, vinç yardımıyla taşınarak Sümer Parka götürüldü.