Eskihisar Köyü: Stratonikeia Antik Kenti

Muğla ve çevresi Karia ve Likya uygarlıklarına ev sahipliği yapmış bir bölgedir. Bölge genelinde, 200’e yakın antik kent ve ören yerini görmek mümkündür. Karia Dönemi’nin ünlü kentlerinden birisi de, Stratonikeia Antik Kenti’dir.

Stratonikeia Antik Kenti Muğla’nın Yatağan ilçesine bağlı Eskihisar Köyü’nde yer alıyor. Yatağan’a 8 km ve Muğla’ya 36 km mesafede bulunuyor. Burasının adı sırasıyla; Hititler Dönemi’nde Atriya, Arkaik ve Klasik Dönemde Khrysaoris ve Idrias, Hellenistik Dönemde Stratonikeia ve son olarak ise Eskihisar olmuştur.

Antik kent üzerindeki Eskihisar Köyü 1957 yılında deprem nedeniyle Stratonikeia’nın kuzeyinde farklı bir alana taşınıyor.  Daha sonra burada (Yatağan Termik Santrali için) kömür çıkarılmaya başlanınca köy şimdi bulunduğu 3’üncü yerine taşınıyor. Tüm bunlara rağmen eski köy ilk kurulduğu yerde hep devam ediyor. Antik kentteki köy halkının tümünün taşınmış olmasıyla birlikte halen antik kent üzerindeki köy evleri, kahvehanesi, camisi gibi yapılar korunmuş oluyor. 2500 yıldır varlığını sürdüren antik kent, Gladyatörler Şehri olarak biliniyor. Karya, Helen, Roma, Bizans ve Osmanlıların hüküm sürdüğü topraklarda Büyük İskender’in izlerini antik kentte görmek mümkün oluyor.

Kentin kuruluşu ise bir aşk hikâyesine dayanıyor. Rivayete göre İskender’in generallerinden I. Seleukos, İskender öldükten sonra kentin başına geçip yeni imparator oluyor. Sonrasında I. Seleukos’un Antiakos ismindeki oğlu hastalanıyor. Dönemin hekimleri hastalığını bir türlü bulamıyorlar. Bir gün Stratonike isimli bir kızın Antiakos’un odasına girip onu görmesiyle Antiakos’un kıza âşık olduğunu anlayan hekim durumu krala anlatıyor. Kral evlenmelerine izin verip tahttan çekiliyor. Kral olan Antiakos ise bu kenti karısı Stratonike adına yaptırıyor.

Antik kenti içinde barındıran köy, kara yolundan görülmediği için gözden uzak duruyor.  Antik kentin geçmişi İ.Ö. 3. yüzyıla dayanıyor. Buradaki ilk kazılar 1 Ağustos 1977 tarihinde başlamış ve günümüzde de devam ediyor. Antik kentte Bizans döneminden kalan mozaikler, ünlü gladyatör mezarları, Osmanlı döneminden kalan boya atölyesi, Roma döneminden kalan hamam, gymnasium, bouleuterion, tiyatro, kent kapısı ve çeşme gibi anıtsal yapılarının yanında, köy meydanı, Beylikler Dönemi hamamı, Şaban Ağa Camii, Osmanlı Çeşmesi, ağa evleri ziyaret edilebiliyor.

Ünlü coğrafyacı ve gezgin Strabon’a göre “Stratonikeia, bir Makedonya yerleşmesidir. Burası da krallar tarafından kıymetli ilavelerle süslenmiş ve geliştirilmiştir. Stratonikeialıların kentinde iki tapınak vardır. Bunların en ünlü olanı Hekate’ninki, Lagina’dır ve her yıl çok sayıda festival topluluklarını kendine çeker.” Hekate Tapınağı’nın yer aldığı Lagina Antik Kenti, Yatağan’a 8 km mesafedeki Turgut kasabası yakınında yer alıyor. Lagina ile Stratonikeia arası 12 km’dir. Lagina’daki arkeolojik kazılar, Osmanlılar tarafından yapılan ilk kazılar olması nedeniyle önem taşıyor. Bu kazılar ilk arkeolog, ilk müzeci, Kadıköy’ün ilk belediye başkanı ve ressam Osman Hamdi Bey tarafından yürütülmüştür.