TCCD Doktor Vagonu

Demiryolu hatlarında meydana gelecek kazalarda yaralılara ve bu hatlar üzerindeki yerleşim yerlerinde yaşayan halka sağlık hizmeti vermek amacıyla görev yapan vagonları Sıhhi İmdat Vagonu adı verilmektedir. O dönem bu vagonlara halk arasında Doktor ya da Sıhhiye Vagonu adlandırmaktadır. Bu vagonlar 1939 Erzincan depremi (26-27 Aralık 1939 tarihinde 7,2 şiddetinde meydana gelen olayda 32.963 kişi hayatını kaybetmiş,100.000 kişi yaralanmış ve 116.720 bina yıkılmış) gibi afetlerde hizmetler vermiştir.

Bu vagonların son dönemlerinde görev yapan Dr. Cengiz Uzuncan, 11 Mart 2018 tarihinde Milliyet gazetesinde Orhan Beşikçi ile yaptığı söyleşide vagonların çalışmasını anlatmıştır.

“Hekimler merkez hekimi ve kısım hekimi olarak sağlık hizmeti veriyorlardı. Demiryolları bölgelere, bölgeler de kısımlara ayrılmıştı. Her kısımda bir veya duruma göre iki kısım hekimi görev yapardı.

Kısım hekimlerinin görevi kendi bölgelerindeki tüm personele ve bakmakla yükümlü oldukları kişilere sağlık hizmeti vermekti. Yani şimdiki aile hekimliği sisteminin daha ileri uygulamasıydı. Kısım hekimi kendi sorumlu olduğu kısımdaki tüm personeli bilir ailesini tanır bölgenin özelliklerini ve çalışma koşullarını yakından takip ederdi. Sağlık hizmetlerinin bu kadar yaygınlaşmasından önce bu bölgelerde hekim az sağlık ocakları kısıtlıydı. Kısım hekimi sadece kendi personeline değil, halka da sağlık hizmeti vermekteydi. Vatandaşlar doktor vagonunu takip ederek sağlık hizmeti alırlardı. Bu hizmet o günkü şartlar düşünüldüğünde gerçekten çok önemliydi. Garların ve çevresinin temizliği kahve ve büfelerin sağlığa uygun ürün satıp satmadıkları genel hijyen kurallarına uyup uymadıkları gibi halk sağlığı denetlemesi yapılırdı. İşçiler için iş ve iş sağlığı hükümlerini uygular, 6 aylık periyodik muayeneleri ve işyerlerini denetlerdi.

Doktor vagonuyla 1982 yılında mecburi hizmette TCDD Zonguldak kısım hekimliğine atandığımda karşılaştım. Doktor vagonu normal yolcu vagonu büyüklüğünde, dışında pirinç levha üzerine büyük harflerle “DOKTOR” yazan vagondu. İçerisine girince bekleme salonu, kompartımanlar, doktor muayene odası, dinlenme kompartımanı, mutfak, tuvalet ve banyo bulunmaktaydı. Yük trenlerine bağlı olarak turne yapıldığından sobayla ısıtılıyordu.”

1960 yılından sonra sağlık hizmetlerinin yaygınlaşması ve kurumsallaşmasıyla birlikte bu vagonlar, 1960-1992 yılları arasında demiryolu personeli ve ailelerine hizmet vermeye devam etmiştir. 1992 yılından sonra bu vagonlar terk edilmiş, yok olmayla karşı karşıya kalmış ve bir tanesi dışında diğerleri yok olmuştur.

TCDD 3. Bölge Müdürlüğü (merkezi Alsancak Gar’ı) tarafından Uşak’ta kaderine terk edilen doktor vagonu, 2017 yılı sonunda Alsancak Gar’ına getirilerek bakıma alınmış ve aslına uygun olarak restore edilmiştir.

“…Doktor Vagonu’nu hurdalıktan çıkarıp kent kültürüne yeniden kazandırılması   TCDD 3. Bölge Eski Müdürü Sayın Selim Koçbay ve çalışma arkadaşlarının başarısıdır. Hurdalıktan çıkarıldı derken abartı yapmıyorum. Belgesel çalışması yapmak için (Uşak Banaz V.Y) Oturak İstasyonu’na giden arkadaşımız Zafer Gazi Tunalı gördüğü manzarayı bize “Doktor Vagonu, kendi boyu kadar bir rayda kıpırdayamayacak halde küskün duruyordu. Etrafını otlar, ağaçlar bürümüş, tavanı nerede ise çökmüş haldeydi. Hatta ağaçların bazı dalları olmayan camlardan içeri giriyordu. İçine girdiğimizde daha da hüzünlendik. Soyguncuların, talancıların ne aradığını bilmiyoruz ama böylesine tarihi bir sayfanın perişan hali, alt üst edilmiş hali içimizi daha da acıttı.” (Eyice, Yaşar. (16 Mart 2021) Dünden Bugüne!. Ödemiş Kent Gazetesi)

1930-1992 yılları arasında TCDD bünyesinde sağlık hizmeti veren 32 (Sıhhi İmdat/Sıhhiye/Doktor) vagonundan geriye kalan tek vagon olan bu vagon, 1927 yılında Almanya’da üretilmiş ve 1930 yılında Türkiye’ye getirilmiştir. İzmir’de 2018 yılının 14 Mart Tıp Bayramı’nda, İzmir Büyükşehir Belediyesi ve İzmir Tabip Odası öncülüğünde İzmir Sağlık Müdürlüğü, Ege, Dokuz Eylül, İzmir Katip Çelebi ve İzmir Ekonomi üniversitelerinin katkılarıyla müze olarak düzenlenerek Basmane Garı’nda ziyarete açılmıştır.

TCCD Doktor Vagonunda ameliyathane, 8 yataklı reviri, ilaç odası (eczane), doktor odası, hastabakıcı odası ve mutfak yer almaktadır. Ameliyathane bölümünde ise o dönemde aktif olarak kullanılan ameliyat masası, muayene aletleri ve diş tedavisinde kullanılan tıbbi araçlar sergilenmektedir.

TCDD Doktor Vagonu, Alsancak Tren Garı’nda Atatürk ve Yaver vagonlarıyla birlikte ziyaretçilerini beklemektedir.