Anadolu Uygarlıkları - 14

Osmanlı Devleti’nde duraklama Sokullu Mehmet Paşa’nın 1579 yılında öldürülmesi ile başlar. 1699 yılında Karlofça Antlaşması ile sona erer ve gerileme devri başlar.

Duraklama dönemine girilmesinin nedenleri şunlardır:

 Osmanlı Devleti, güçlü devletlerle komşu olmuştur. Savaşlarda başarısızlıklar başlamış, savaşlar sonunda elde edilen ganimetler azalmış, devletin masrafları artmıştır. Bu durum devletin maliyesini bozmuştur.

Devlet yönetimi bozulmuştur. Adaletsizlik, rüşvet çoğalmıştır. Saray kadınları devlet işlerine çok karışır olmuşlardır. Yeniçeriler sık sık ayaklanmışlardır. Padişah 3. Murat oğullarının sünnet düğününde şenliklere katılan bütün hokkabaz, cambaz, sihirbaz, perendebaz, taklabaz vb. ni yeniçeri olarak askere almıştır. Yeniçeriler barış zamanında dükkân işletmeye başlamışlardır.

Padişahlar Kanuni’den sonra ordu ile sefere çıkmayı bırakmışlardır. Ordu birçok savaşta başarısız olmuştur.

Vergi ve toprak düzeni bozulunca devletin gelirleri azalmıştır.

Yeniçeri ayaklanmaları sonunda birçok devlet adamının kellesi kesilmiştir. Her padişah değiştiğinde sarayda şehzadeler, şehzade kadınları ve çocukları öldürülmüşlerdir.

3. Murat ölünce yerine geçen oğlu 3. Mehmet’in padişah olduğu gün saraydan 59 cenaze çıkmıştır. Anasını emerken burnundan süt gelen bir bebekten ötürü dilimize “Anasından emdiği sütü burnundan getirmek” deyimi yerleşmiştir. 3.Mehmet kendi oğlu Mahmut’u bile öldürtmüştür.

Bu nedenle ölümünden sonra yerine geçen oğlu 1. Ahmet “Katillerin cenazesi kılınmaz” diyerek cenazeye gitmemiştir.

1. Ahmet “Nizam için padişahların kardeşlerini öldürtmesi vaciptir” şeklindeki Fatih yasasını kaldırdı.

“Bir padişah ölünce onun yerine Osmanlı hanedanından en bilgili ve yeterli olan padişah olur” diyerek cinayetleri durdurdu.

Şimdi duraklama devri olaylarına kısaca göz atalım.

1578 -1590 yıllarında Safeviler ile yapılan savaşlar 1590 Ferhat Paşa Antlaşması ile sona erdirilmiştir.

Bu arada 3. Mehmet adıyla bilinen padişah Esteron kalesini kuşattı ama alamadı. Eğri kalesini aldı. Lehistan ile yaptığı Haçova Savaşı’nı kazandı. Bu savaşlara ordunun başında katıldı.

1.Ahmet zamanında Celali ayaklanmaları yeniden alevlendi.

Taviloğlu, Canbulatoğlu, Kalenderoğlu ve Deli Hasan adlı celâliler ayaklandı.

Kuyucu Murat Paşa binlerce Türkmen’i öldürerek bu ayaklanmaları bastırdı.

13 yıl sonra Safililerle 9 yıl yeni bir savaş çıktı. 1612 yılında Nasuh Paşa Antlaşması ile bitirildi.

1. Ahmet ölünce yerine kardeşi 1. Mustafa getirildi. Akli durumu bozuk olduğu için yerine Genç Osman geçirildi. Lehistan seferine çıkan Osman, yeniçeri ocağını kaldırmayı kafasına koydu. Yeniçeriler bunu duyunca ayaklandılar. Padişahı türlü hakaretler ederek öldürdüler. Yerine kardeşi 4, Murat padişah oldu. Abaza Mehmet Paşa Genç Osman’ın ölümünü ileri sürerek ayaklandı.  İsyan güçlükle bastırıldı. Murat içişlerini çok sert önlemlerle düzeltti.

1534 yılında 4, Murat döneminde Bağdat İranlılardan geri alındı.

İran ile savaşlar aralıklarla 1639 yılına kadar sürdü.  1639 yılında imzalanan

Kasrışirin Antlaşması ile İran ( Safeviler) ile savaşlar kesin olarak bitti. Bu günkü İran sınırımız bir daha hiç değişmedi.

4. Murat önemli bir padihahtı. 1640 yılında ölünce yerine Deli İbrahim diye bilinen kardeşi 1. İbrahim geçti. 1642 yılında Hanya ve Resmo alınarak Girit olayı kapandı. Deli İbrahim emrindeki İbşir Paşa’nın güzel karısına göz koyduğu için Sivas valisi Varvar Ali Paşa 1647 yılında ayaklandı. Karısı için kellesini ortaya koymuştu. Ama İpşir Paşa onu hile ile yakaladı.

Deli İbrahim 1648 yılında boğularak öldürüldü. Yerine daha 6 yaşında olan oğlu Mehmet geçti. 4. Mehmet’in yerine anası Turhan Sultan,. Kösem Sultan 1651 yılında öldürülünce saltanat naibi olarak ülkeyi beş yıl kadar yönetti. 1656 yılında Köprülü Mehmet Paşa ile başlayan köprülüler devri başladı. 27 yıl sürdü. Bu dönem Duraklama devri içinde yükselme dönemi gibi geçti.

Köprülü Mehmet Paşa Çanakkale Boğazı’na gelen Venediklileri kovdu.

Birçok ayaklanma bastırıldı. Macaristan’daki ayaklanma bastırıldı.

Yerine oğlu Köprülü Fazıl Ahmet Paşa sadrazam oldu.(1661)

Köprülü Fazıl Ahmet Paşa sadrazam oldu. İlk işi Uyvar kalesini almak oldu. Avusturyalılarla 1664 Vasvar Antlaşmasını imzaladı. Lehistan ile savaştı. Podolyayı, Hotin kalesini aldı. Lehistan ile Buçaş Antlaşmasını imzaladı. Avusturya ve Lehistan’ı vergiye bağladı. 1668 yılında Girit’ten Venediklileri kovdu. 1672de ölünce yetine eniştesi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazam oldu.

Merzifonlu iyi bir devlet adamıydı. Kibirli ve burnu büyük biri idi. Yanıkkale’nin alınması için giden ordu kaleyi aldıktan sonra Viyana’yı kuşattı.

Kırım Hanı Murat Giray ve Erdel Beylerbeyi Uzun İbrahim Paşa’nın uyarılarını dinlemedi. Merzifonlu’nun yanlışları yüzünden ordu bozguna uğradı (1683). Bu yenilgi sonrası Merzifonlu Kara Mustafa Paşa idam edildi. Köprülü Mehmet Paşa’nın küçük oğlu Köprülü Fazıl Mustafa Paşa sadrazam oldu. Bozgundan sonra kaybedilen yerleri geri almak için 16 yıl savaştı. Avusturya, Lehistan ve Ruslarla savaşıldı. Salankamen Savaşı’nda sadrazam Köprülü Fazıl Mustafa Paşa alnından vurularak öldü. 1699 yılında Karlofça Barış Antlaşması ile Osmanlı Devleti Avrupa’daki topraklarının çoğunu kaybetti.