ANADOLU UYGARLIKLARI-19

Cumhuriyet kurulmuştu. Mustafa Kemâl cumhurbaşkanı seçilmişti. Ülke olarak işimiz kolay değildi. Ülke nüfusunun çoğu kadın ve çocuklardan oluşuyordu. Ekonomimiz çok kötü durumdaydı. İlk işlerden biri 17 Şubat 1923’te İzmir’de toplanan İktisat Kongresi’dir. Burada alınan kararlar yeni kurulacak devlete yol gösterecekti. Okur-yazarların nüfusumuza oranı %5 kadardı.

Doğu ve Güneydoğu’da birçok iç ayaklanmalar çıkmıştı. Bu ayaklanmaları bastırmak kolay değildi.

Bu ayaklanmaları kışkırtanlar İngilizler ve yandaşları idi.

Bir avuç cumhuriyet kadrosu ülkeyi ayağa kaldırmak için kolları sıvamışlardı. Başta Mustafa Kemâl çağdaş bir ülke olmak için çok çalışıyorlardı.

Kurtuluş savaşı sırasında düşmanla iş birliği yapanlar (yüzellilikler) yurt dışına sürüldü.

3. Mart 1924’te halifelik kaldırıldı. Osmanlı Hanedanı’ndan olan herkes yurt dışına çıkarıldı. Halifeliğin kaldırılması ile 1924 Anayasası çıkarıldı.

Şeyh Sait Ayaklanması birçok yere yayıldı. İngilizlerden yardım aldıkları biliniyordu. İngilizlerin amacı Türkiye’yi Musul ve Kerkük’ü istemekten caydırmaktı. Türkiye 1924 yılında Musul, Kerkük sorunumuz yoktur, açıklamasını yapmak zorunda kaldı.

Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı. (1925)

İstiklâl Mahkemeleri kuruldu. İngiliz desteğini yitiren Şeyh Sait ve yandaşları yakalanıp idam edildiler.

İçerdeki diğer ayaklanmalar için çok sert önlemler alındı, ülkede huzur sağlandı. Siz bakmayın, Şeyh Sait ve Seyit Rıza gibilere övgüler düzenlere.

Arka arkaya ülkeyi çağdaşlaştıracak devrimler yapılıyordu. Kılık- kıyafet, yazı, ölçüler, saat, takvim çağdaş dünyaya uygun hale getirildi, tatil günleri düzenlendi. Yeni okullar, fabrikalar açıldı. Öğretmen, doktor, mühendis, sağlık memuru, ebe ve hemşire okulları açıldı. 1928 de yeni Türk alfabesi ile okuma yazma seferberliği başlatıldı. Toplumun bilgisini arttırmak için Millet Mektepleri ve Halk ocakları açıldı.

Kapitülasyonlar kaldırılmıştı. Yabancıların sahip olduğu her şey kamulaştırıldı. Devlet Demiryolları. Denizyolları ve Havayolları kuruldu.

Dilimizi geliştirmek için Türk Dil Kurumu, tarihimizi geliştirmek için Türk Tarih Kurumu, Kızılay, Yeşilay gibi dernekler kuruldu

1929 yılında dünyada büyük bir ekonomik kriz başladı. İkinci bir iktisat kongresi toplandı. Halkçılık ilkesi benimsendi. Karma ekonomi modeli kabul edildi.

Kadınlara seçme seçilme hakkı verildi. Soyadı kanunu çıkarıldı.

Anayasaya laiklik ilkesi konuldu, din ve devlet işleri ayrıldı.

1936’da dünya ülkeleri ile Boğazlar Sözleşmesi imzalandı.

10 Kasım 1938’de Atatürk öldü.

İsmet İnönü Cumhurbaşkanı seçildi.

İsmet İnönü dönemi çok sıkıntılı geçti.

1939 yılında İkinci Dünya Savaşı çıktı. Aynı yıl Hatay Mustafa Kemâl’in çabaları ile Anavatana katıldı.

Ülkenin kısıtlı olanaklarıyla bir çok yol yaptılar. Ülke gelirinin %65’i dış borçlara gidiyordu.

17 Nisan 1940’ da Köy Enstitüleri açıldı. Köy çocuklarını alıp yetiştiren bu okullar, egemenlerin işine gelmedi. Çeşitli karalama kampanyaları düzenlediler, kapatılması için yönetime baskılar sonuç verdi . 1947 yılında Yüksek Köy Enstitüsü, bir yıl sonra Eğitmen Mektepleri kapatıldı.

Öğretmen yetiştiren Köy Enstitüleri 1954 yılında Demokrat Parti yönetimi tarafından tamamen kaldırıldı.

Bütün Dünya savaşa girdi. İsmet İnönü

Ülkemizi savaşa sokmadı. Tarafsızlığın bedeli vardı. Elimizdeki yiyecek stoklarını idareli kullanmalıydık.

Ambarlar mühürlendi. Devletin izni olmadan kendi buğdayını kullanamıyordu insanlar. Çok güç yıllardı. Ama savaşta bir tek kişi ölmedi bizden.

1944 yılında Osmanlı borçları ödenip bitirilmişti.

1945 yılında 2 Dünya Savaşı bitti.

1946 yılında çok partili sisteme geçildi.

Dünya yeniden yapılanmaya gitti. Birleşmiş Milletler kuruldu. Türkiye bu örgütün bir üyesi oldu.

Savaştan sonra Dünya ikiye bölündü.

ABD ve Sovyetler Birliği ve yandaş ülkeler arasında soğuk savaş dönemi başladı. Türkiye NATO’ya girdi.

1950 yılındaki seçimleri Demokrat Parti kazandı.

Demokrat Parti dönemi Amerikan yardımlarıyla değişmişti. Cumhuriyetin ilk yıllarında kurulan, uçak, lokomotif, vagon ve silah sanayi tesisleri kapatıldı.

ABD’nin kuyruğuna takıldılar. Bizim savaşımız olmayan Kore Savaşına asker gönderdiler.

Demokrat Parti, ilk yıllar iyi bir yönetim gösterdi. Meclis çoğunluğunu alınca yanlış işler yaptılar. ABD ile yaptığı anlaşmaları TBMM denetiminden kaçırıyordu. Milletvekillerini, hatta İsmet İnönü’yü mecliste konuşturmayacak kadar ileri gittiler.

En kötüsü VATAN CEPHESİ adını verdikleri bir örgüt kurdular. Radyolar sabahtan akşama bu örgüte katılanların adlarını sayıyordu.

Bu dönemde önemli olaylardan biri Kıbrıs sorunudur. Sorun daha çözülememiştir.

1957 seçimlerinden sonra tamamen azıttılar. Demokrat Parti’nin yereldeki yöneticileri kaymakam ve valilere baskı yapıyorlardı. Usulsüzlük, yolsuzluk, partizanlık almış başını gitmişti.

İstanbul’da DP’ye karşı öğrenci eylemleri başlamıştı.28 Nisan’da Turan Emeksiz adındaki bir öğrenci polis tarafından öldürüldü. Ertesi gün bir başka öğrenci polis tarafından öldürüldü.  Bu gösteriler DP’nin çıkardığı Tahkikat Komisyonları ile ilgili yasaya protesto olarak başladı.

28-29 Nisan 1960 günü başlayan eylemler, Ankara’ya sıçramıştı.  21 MAYIS 1960 askeri öğrenciler sokağa çıktılar. İki gün sonra Ankara’da öğrenci eylemleri başladı. Polisin Öğrencilere ateş etmesi bardağı taşıran son damla oldu.

27 Mayıs 1960 günü askerler yönetime el koydular. Demokrat Parti iktidardan uzaklaştırıldı. 

Gelecek yazımızda 27 Mayıs Dönemi, 12 Mart Muhtırası, 1980 12 Eylül Darbesini anlatacağım.