GERGA'daki Ana Tanrıça Kült'ü

Gerga, antik Karia'nın stratejik noktaları üzerinde yer alan Alabanda, Labraunda, Stratonikeia ve Lagina gibi önemli kentlerden biridir. Kent 19. yüzyıldan itibaren birçok araştırmacı tarafından defalarca incelenmiştir. Kent son olarak 1994 yılında W. Held, 1985 yılında ise D. Diler tarafından araştırılmıştır. Kentin en önemli noktası ana tanrıça Kibele kültüdür. Bu yazımızda Kibele kültüyle ilgili kenti son görünümlerle inceledik. Antik Karya Bölgesi'nin dağlık kesiminin orta kesiminde yer alan Gerga, ilçenin 7 km güneydoğusunda Ovacık Köyü yakınındaki bir tepe üzerindedir. Aydın ili Çine ilçesi (Şek. 1). Gerga, antik Karya'nın stratejik noktalarında yer alan Alabanda, Labraunda, Stratonikeia ve Lagina gibi önemli şehirlere havadan 30 km uzaklıktadır.

Gizemli yapısıyla dikkat çeken Gerga, ilk kez 1889 yılında G. Cousin tarafından keşfedildi. Gerga'nın kült heykellerini araştırdı ve bulgularını ek çizimlerle yayınladı. A. Lamonier 1934 yılında buradaki tapınaklara ilişkin görüşlerini ortaya koymuştur (Res. 2 ve 3). 1958 yılında çalışmalarına burada devam etti. Bean 1960 yılında bölgede epigrafik çalışmalar yapmıştır. M.Ç. Şahin, 1976 yılında bölgeyi araştırmış ve Heredot'un Leukai Stelai (beyaz sütunlar) olarak adlandırdığı kentin Gerga olabileceğini öne sürmüştür. 1994 yılında W. Held ve 1995 yılında A. Diler tarafından araştırılan alan, bulgularını bilim adamlarının dikkatine sundu.

Midas ilçesinin kuzeyindeki kırsal alanda M.S. 2. yüzyıla tarihlenen bir adak sunağı, ana Tanrıça Kybele'ye ithaf edilmiştir. Bu durum, Frig dilindeki Kubilea ya da Kybele kelimesinin Anadolu'da bir Tanrıça ismi değil, bir nitelik anlamına geldiğini göstermektedir. Özellikle Allah'ın çeşitli isimlerle anılması Gerga isminin de bunlardan biri olabileceğini bize göstermektedir.

Ana tanrıça kültünün yaygınlığının ne kadar geniş olduğu figürinlerden, sunaklardan ve yazıtlardan anlaşılmaktadır. Elinde Phial ve tef, yanında aslan ile tahtta oturan tanrıçayı tasvir eden kabartma ve heykeller ana tanrıçanın standart işaretleridir.

Kentin adı konusunda çeşitli görüşler vardır. Bunlardan biri Kafkaslar'da yaşadığı sanılan Gargareis'le ilgili. İsminin Lapseki yakınındaki Gargaron'a benzerliği de dikkat çekicidir. Ayrıca Troas ilçesinde yer alan Gargara veya Gargaron da Gerga'ya benzeyen isimler arasındadır. Boğa başı kabartmasının yanındaki aslan başı kabartması ve aslan pençeleri (Şek. 4) ve Gerga'daki merkezi kült heykelinin kaidesindeki topuzlar ana tanrıçanın nitelikleridir. Gerga'daki merkezi kült alanında ana tanrıçaya adanan küçük sunaklar ve tezgahlar, MS 1. ve 2. yüzyıllarda sıklıkla karşılaşılan malzeme sınıfını oluşturur. Bu tezgahların ana tanrıçaya adak sunmak için kullanıldığı bildirilmektedir6. Bu tezgahlar Gerga'da da bulunmaktadır (Şek. 5), ancak bu tezgahlarda iki bölünmüş heceyle yalnızca Ger-gas adı yazılıdır. Bu bize Gerga'nın ana tanrıçanın yerel adıyla kurulmuş bir kutsal alan olabileceğini düşündürmektedir. İlçede karşılaştığımız doğal kayalar ve üzerlerindeki yazıtlar (Res. 6) bizi Anadolu'daki ana tanrıça ibadetine götürmektedir. Kutsal kent Pessinus'tan Roma'ya nakledilen gök taşının

"Bu tanrıların annesi" olarak adlandırılan Livius, en ünlü ana tanrıça olarak saygı görüyordu

Burada ana tanrıça olarak tapınılan taşın kabartmada tanrıça motifi olmadığı anlaşılmaktadır. Kayanın kutsal kabul edilmesi ve ana tanrıça olarak tapınılması, F. İşlk'in belirttiği gibi Anadolu'da yeni bir gelenek değildi. Benzer vakalara Labraunda, Kaunos ve Aphrodisias'ta da rastlıyoruz. Ana tanrıça

Anadolu'da ibadet Gerga'da şekillendi. Gerga kutsal alanı ana tanrıça adına kurulmuş olup bir açık hava tapınağıdır (Res. 7). Pessinus'ta ana tanrıçayı temsil eden göktaşının Roma'ya taşınmasıyla birlikte Roma'da ana tanrıça kültü önem kazanmış olmalıdır. Alabanda, Alinda, Hyllarima, Stratonikeia ve Labraunda gibi Carin'in önemli antik kentlerine yakınlığı nedeniyle ana tanrıça açık hava tapınağının Gerga'da kurulmuş olması doğaldır.

M. A. Coşkun Bilgi

Selçuk Üniversitesi

Fen-Edebiyat Fakültesi

Osman Doğanay

Selçuk Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü