Kuvayı Milliye’nin Aydın’da Doğuşu

30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi ile I. Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti için askeri safahatı sona ermiştir. Mütareke, savaşı sonlandırmakla birlikte barışın kurulmasına önemli bir katkı yapmamıştır. Mütareke şartları, bundan sonra yaşanacakların adeta işareti olmuş ve savaş sonrası işgallerin hazırlayıcısı rolünü oynamıştır. Mütarekenin 7. maddesine dayanılarak başlayan işgaller, İzmir’in işgaline kadar uzanmıştır. Paris Barış konferansında alınan İzmir şehrinin işgali kararı, Anadolu’da ki mücadele ateşinin kurtuluşa kadar sönmemek üzere yanmasına yol açmıştır.

İzmir’in 15 Mayıs 1919’da başlayan işgali ve işgalin başlangıcından itibaren yaşanan acı olaylar, Türk ve Müslüman halkın endişelerini hiç olmadığı kadar artırmıştır. İzmir’den iç bölgelere doğru kaçışan insanlar, yaşanan Yunan zulümlerini gittikleri her yerde anlatmışlardır. Bir taraftan halkın, diğer taraftan İzmir’den ayrılan subayların yaşanılanlar hakkındaki açıklama ve değerlendirmeleri, iç bölgelerde Yunan işgallerinin genişlemesi durumunda neler yapılması gerektiği konusundaki ilk arayışları başlatmıştır.

Bu heyecan Batı Anadolu’nun pek çok şehrinde etkili bir şekilde yaşanmıştır. Aydın’da ilk andan itibaren işgale karşı direnme yönünde büyük heyecan duyanlar olmuştur. Bu heyecanı duyanların en başında 57. Tümen Kumandanı Albay M. Şefik (Aker) Bey ve Aydın’ın ileri gelenleri olmuştur. 57. Tümen kumandanı bir avuçta olsa eldeki kuvvetlerle direnmenin gerekliliğine inanmıştır. İstanbul Hükümeti’nin teslimiyetçi tavrı da direniş düşüncesini besleyen bir unsur olmuştur. M. Şefik Bey’in heyecanına rağmen Aydın’da yapılan ilk toplantıda silahlı direnişe askerin katılmasının doğru olmayacağı, halkın kendisinin başlatacağı direnişin daha doğru olacağı ve bunun da milletin meşru savunma hakkını kullanması olacağına dikkat çekilmiştir. Silah ve cephanenin Kuva-yı Milliye’ye bırakılabileceği, çünkü milletin malını milletin tasarruf etme hakkına sahip olduğu, önce miting ile protesto yapılması gerektiği, silahlı direnişin de daha sonra ele alınması üzerinde durulmuştur.

Albay M. Şefik Bey gerekli olduğu anda ellerinde bulunan silah ve cephanenin halka dağıtılarak silaha sarılmakta tereddüt gösterilemeyeceğini belirtmiştir. Aydın’da bu heyecana rağmen 15 Mayıs günü Mutasarrıfın “halkın heyecanına sebebiyet verilir ve bazı taşkınlıklar yapılır” düşüncesi ile izin vermemesi nedeniyle Kenzül İrfan Okulu (Yedi Eylül İlköğretim Okulu) önünde çok sönük bir miting yapılmıştır. Bu süreçte işgale karşı Sultani Mektebi muallimlerinden biri konuşma yapmış ve arkasından İtilaf Devletleri’ne protesto telgrafları çekilmesi yönünde alınan karar ile miting sonuçlanmıştır24.

İşgalin İzmir’den sonra bölgenin içlerine doğru giderek yayılması Aydın’da hareketlenmeye yol açmıştır. Halk daha güvenli gördükleri için Menderes’in güneyine doğru göçe başlamıştır. Aydın’daki 57. Tümen de güvenlik gerekçesiyle Haziran 1919 başında, İtalyan işgaline bırakılan Menderes’in güneyine Çine’ye çekilmiştir. Harbiye Nezareti M. Şefik Bey’e demiryolundan uzak kalmaması için Denizli’ye doğru çekilmesinin uygun olacağını belirttiyse de, M. Şefik Bey Çine’ye çekilerek İtalyan bölgesi içinde bulunmasının daha avantajlı olduğunda ısrar etmiştir.

Aydın’da direnişe karşı olumsuz propagandanın etkisinin kuvvetli olması nedeniyle Albay M. Şefik Bey işgal güçlerine karşı direniş için efeler ve onların zeybeklerine ümit bağlamaya başlamıştır. M. Şefik Bey yanında bulunan subaylar ve kendisine katılan efeler ile toplantılar yaparak savunma planları hazırlamaya çalışmışlardır.

Çine’de ortak amaç Yunan işgaline karşı Kuva-yı Milliye teşkilatını oluşturmaktır. Ancak, Çine kaymakamı, belediye başkanı ve jandarma komutanının bunu başarabileceğine ihtimal verilemediği için, Kuva-yı Milliye teşkilatının kuruluşunda Yörük Ali Efe’d…

Kaynak: Aydın Kuva-yı Milliye’sinde Efe ve Zeybekler

Ercan Haytoğlu