ANADOLU UYGARLIKLARI-16

Avrupa ülkeleri Rönesans ve reform hareketleri ile çağdaş bir yola girdiler.

Bilim ve tekniği geliştirdiler, sosyal ve ekonomik alanda büyük gelişmeler sağladılar.  Osmanlı Devleti çağa ayak uyduramadığı için geriledi ve yıkılma sürecine girdi. Bir yandan Fransız İhtilali’nin etkileri ile dağılma sürecine engel olamadı.

Yenilik hareketleri büyük bir dirençle karşılaştı. Birçok yenilik ülkeye geç girdi. Yenilik hareketleri Genç Osman’ın öldürülmesi, Patrona Halil Ayaklanması ve Kabakçı Mustafa Ayaklanması gibi toplumsal gericilik hareketlerine yol açtı. Ekonomik durum, toprak düzeni bozuldu. Devletin gelirleri iyice azaldı.

Bu kötü gidişe dur demek için çeşitli yenilik hareketleri yapıldı.

Geçen yazımızda 3. Selim’i yeniden tahta çıkarmak için İstanbul’a gelen

Alemdar Mustafa Paşa 3. Selim’in öldürüldüğünü görünce 2. Mahmut’u tahta çıkardığını söylemiştik.

2. Mahmut Alemdar Mustafa Paşa’yı sadrazam yaptı. İlk işi 4. Mustafa tarafından kaldırılan Nizam- ı Cedit Ordusu yerine Sekban-ı Cedit adlı bir ordu kuruldu.  Yeniçeriler yeni orduyu istemiyorlardı. Kabakçı Mustafa acında birinin peşine takılarak sarayı bastılar. Saray bostancıları tarafından püskürtüldüler. Yeniçeriler bunun üzerine sadrazam Alemdar Mustafa Paşa konağına saldırdılar. 200 yeniçeri konağın damına çıkmışlardı. Bunun üzerine Alemdar Mustafa Paşa konağın mahzenindeki cephaneleri patlattı. Kendisi ile birlikte birçok yeniçeriyi öldürdü.

2. Mahmut bunun üzerine önceki padişah 4. Mustafa’yı öldürttü. Kabakçı Mustafa Ayaklanması bastırıldı. (1808 Kasım)

Yenilik hareketleri uzun süre durdu. 2. Mahmut gücü elinde topladıktan sonra 1826 yılında yeniçeri ocağını kaldırdı. Bu olaya Hayırlı Olay (Vaka-i Hayriye) adı verildi. Yeni bir ordu kuruldu. Bu orduya Asakir-i Mansure-i Muhammediye adı verildi.

Toplumsal ekonomik, eğitim ve devlet teşkilatı alanında çok önemli yenilikler sağlandı. Osmanlı tarihinin en etkili padişahlarındandı.

2. Mahmut 1839 da öldü. Yerine oğlu 2. Abdülmecit padişah oldu. Bu dönemin ilk işi Tanzimat Fermanı’dır. Sadrazam Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane Parkı’nda okunduğu için Gülhane Hattı Hümayun’u olarak da bilinir. Bu ferman yurttaşlar arasındaki eşitsizliği kaldırmış, yasalar önünde tüm yurttaşlara aynı hakları vermiştir. Yenilik hareketleri bu padişah zamanında da sürmüştür. Yeni okullar açılmıştır. Bu okullarda öğretmen, ebe, sağlık memuru, doktor, mühendisler yetiştirilmiştir.  Bu dönemde Osmanlı Devleti ilk dış borcu 1856 yılında almıştır. Dış borçlara karşı güvence olarak Aydın ili vergi gelirleri gösterilmiştir.

2. Abdülmecit ölünce yerine kardeşi Abdülaziz padişah oldu. Borçlanma furyası büyük bir hızla sürüyordu. Bir kısım aydınlar meşrutiyeti kurmak istiyorlardı. Bu derneğe Genç Osmanlılar (Jön Türkler) affı verilmişti.

Sultan Abdülaziz, Meşrutiyet yönetimine karşıydı. 1876 yılında tahttan indirildi. Meşrutiyeti getirme sözü veren 2. Abdülhamit padişah yapıldı. Meşrutiyeti getiren Mithat Paşa, Ziya Paşa, Namık Kemâl ve diğerleri devlet yönetiminde etkili oldular.  Tanzimat döneminin başarılı devlet adamı Mithat Paşa sadrazam oldu. İlk anayasamız Kanu-u Esasi hazırlandı. Meclis- i Mebusan kuruldu. Padişah yetkilerini Meclis-i Mebusanla paylaştı. Mutlakiyet yönetimi sona erdi.

2. Abdülhamit meşrutiyet yönetimine iki yıl katlanabildi. 1877-78 Osmanlı -Rus Savaşı’nı bahane ederek Meşrutiyeti kaldırdı. İstibdat (Baskı) Dönemi başlattı. Bu baskı yönetimine karşı çıkan gençlere Jöntürk denildi.

2. Abdülhamit Genç Osmanlıların hepsini değişik yerlere sürdü. Mithat Paşa’yı Taif’te boğdurarak öldürttü.

1879 ilk polis örgütümüz kuruldu.

1880 yılında Teşkilat- Mahsusa adlı casusluk örgütü kuruldu. Birçok yeni okul açıldı.

Bu dönemde Osmanlı Devleti Avrupa’daki topraklarının çoğunu kaybetti. Osmanlı Devleti aldığı borçları ödeyemez olunca yabancılar kendi alacaklarını tahsil etmek için

Düyun-u Umumiye İdaresini kurdular.

Gaza, tuza, kibrite, alkollü içkilere, tütüne konan ek vergileri bu yönetim toplayacaktı. Şirket- Hayriye adıyla kurulan şirket deniz vapurlarını işletecekti.

Bu baskı dönemi 30 yıl sürdü. İttihat ve Terakki Partisi 2. Abdülhamit’e karşı Balkanlar’da çete hareketlerine girişmişti. Sonunda 23 Temmuz 1908’de İttihatçılar Yıldız Sarayını bastılar 2. Abdülhamit’i tahttan indirdiler. Yerine 5. Murat padişah yapıldı. Akli dengesi bozuk olan 5. Murat da üç ay sonra tahttan indirildi.

Mehmet Reşat Efendi, 5 Mehmet adı ile padişah yapıldı. İttihat ve Terakki Partisi yönetimi de ülkeyi kurtaramadı.

İtalyanlar Fizan denilen Libya’ya saldırdılar. (1911). Libya ve On iki adalar Üşi Antlaşması ile İtalya’ya bırakıldı (1912)

Osmanlı Devleti’nden ayrılan Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ Osmanlı topraklarına saldırdı.

Balkan Savaşı denilen bu savaş Osmanlı için çok ağır bir yenilgi ile sonuçlandı (1913). Doğu Trakya dışında bütün topraklar yitirildi.

Bunlar yetmezmiş gibi ülkeyi yöneten İttihat ve Terakki yönetimi bir emrivaki ile ülkeyi Almanya’nın yanında

1. Dünya Savaşı’na soktu.

Sonraki yazımızda 1. Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı’nı yazacağım.

Bir yere ayrılmayınız.